Dünya Emekçi Kadınlar Günü’nün Tarihçesi ve Günümüzde 8 Mart Yürüyüşleri

  • 8 Mart 2025

Sosyalist Hareket ve Kadın Mücadelesi

Dünya Emekçi Kadınlar Günü fikri ilk olarak 1910 yılında Uluslararası Komünist Kadınlar Konferansı’nda Clara Zetkin tarafından öne sürüldü. Zetkin, kadınların eşit haklar ve çalışma koşulları için mücadele etmesi gerektiğini savunuyordu.1Clara Zetkin, Seçme Yazılar, der. Philip S. Foner (İstanbul: Notabene Yayınları, 2012), 147. Her yıl bu mücadelenin önemini simgeleyen gün için “Dünya Emekçi Kadınlar Günü” isminin benimsenmesi ise 1921 yılında Uluslararası Komünist Kadınlar Konferansı’nda gerçekleşti.2Vladimir Lenin, “The Tasks of the Youth Leagues”, Marxists Internet Archive, 4 Mart 1921, erişim Mart 2025, https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1921/mar/04.htm. Bu dönemde sosyalist hareket, özellikle ağır çalışma koşullarına maruz kalan kadın işçilerin haklarına odaklanmaktaydı.

Clara Zetkin (1857-1933)

8 Mart’ın sembolik bir tarih olarak seçilmesi, 1917 yılında Rusya’da gerçekleşen Şubat Devrimi’ne dayanır. 8 Mart 1917’de kadınlar, düşük ücretler ve artan açlık sorunlarına karşı “Ekmek ve Barış” sloganıyla sokaklara çıktı.3R. Page Arnot, A Short History of the Russian Revolution from 1905 to the Present Day, Part II: From February 1917 to the Present Day(1937), erişim Mart 2025, https://www.marxists.org/archive/arnot-page/1937/russ_rev_2/02.htm. Onların bu mücadelesi, Çarlık rejimine karşı başlayan devrimci sürecin kıvılcımını ateşlemiş ve sonrasında Ekim Devrimi’ne giden yolu aralamıştı. Böylece 8 Mart günü, Dünya Emekçi Kadınlar Günü olarak kabul edildi. Ne var ki 1930’larda faşizmin yükselişiyle birlikte kadınların hak taleplerini daha geniş bir kesime yayma ve birleştirici bir dil kullanma amacıyla “Dünya Emekçi Kadınlar Günü” yerini “Dünya Kadınlar Günü”ne bıraktı.

Feminizmin Dalgaları ve Kadın Mücadelesinin Dönüşümü

Kadınların mücadelesi, feminizmin farklı dalgalarıyla birlikte evrildi. İlk dalga feminizm, özellikle oy hakkı ve temel yasal haklar üzerine odaklanmaktaydı. 1960’lara kadar sosyalist hareket Kadınlar Günü’nü sahiplendi ve kadınların eşit haklara sahip olması ile çalışma koşullarının iyileştirilmesini bu mücadelede ön planda tuttu.  İkinci dalga feminizm, 1970’ler ve 1980’lerde kadınların kamusal alandaki haklarının yanı sıra özel alanda yaşadıkları eşitsizliklere de odaklandı.

Simone de Beauvoir’nın İkinci Cinsiyet adlı eseri, bu dönemin temel metinlerinden biri oldu. Beauvoir, bu kitapta, toplumsal cinsiyet rollerinin kadınlar üzerindeki baskısını ele almış ve köklü bir dönüşümün gerekliliğini vurgulamıştı. 1990’lardan itibaren ise üçüncü dalga feminizm, feminist hareketin öznesini genişletti. Artık sadece belirli bir kesim değil, farklı etnik kökenlerden, sınıflardan ve cinsel yönelimlerden kadınların talepleri ön plandaydı. Böylece trans kadınların hakları ve özgürlük mücadelesi de bu dönemde feminist hareketin bir parçası hâline geldi.4Rosemarie Tong ve Tina Fernandes Botts, Feminist Düşünce: Kapsamlı Bir Giriş, çev. Beyza Sümer Aydaş (İstanbul: Sel Yayınları, 2021). 30-57.

Günümüzde Kadın Mücadelesi ve Politik Eşitsizlik

Bugün kadınların mücadelesinin küresel bir simgesi hâline gelen Dünya Emekçi Kadınlar Günü, toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasından oldukça uzak olduğumuz dünyanın hemen hemen her köşesinde bu mücadeleyi sürdürmenin önemini bize hatırlatmaktadır. Örneğin, hâlen Avrupa’da kadınlar ve erkekler arasında yaklaşık %13’lük bir ücret farkı bulunmaktadır.5European Commission, “The Gender Pay Gap Situation in the EU”, erişim Mart 2025, https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/policies/justice-and-fundamental-rights/gender-equality/equal-pay/gender-pay-gap-situation-eu_en. Dünyanın birçok bölgesinde ise kadınlar temel haklara erişim konusunda bile büyük zorluklarla karşı karşıyadır. Afganistan’da kadınların eğitim hakkı için verdiği mücadele, bu durumun en çarpıcı örneklerinden biri olarak verilebilir.

Afganistan, 2021. Kadınlar haklarını talep etmek adına sokağa çıktıklarında. Reuters.

Farklı yerlerde farklı şekillerde tezahürlerini gördüğümüz bu sorunların birbirinden pek de bağımsız olmadığını vurgulamak da ayrıca önemlidir. Bir sorunu diğerine tercih etmek ya da yalnızca birine odaklanmak; kadınların şiddete maruz kalması ya da eğitim haklarının olmaması gibi sorunlarla mücadele ederken günlük hayatta karşılaşılan cinsiyet eşitsizliklerini görmezden gelmek mücadelenin bütünlüğünü zedeleyebilir. Tüm bu durumlarda kadınların temel haklarının ihlal edildiği unutulmamalıdır.

Kadın hakları mücadelesi, tarihsel olarak büyük bedeller ödenerek kazanılmış bir süreçtir. Geçmişte kadınlar oy hakkı, eğitim hakkı, çalışma hakkı gibi temel haklar için büyük zorluklarla karşılaşarak mücadele etmişlerdir. Bu mücadeleler sırasında kimi toplumdan dışlanmış kimi işkenceye maruz kalmış ya da hayatını kaybetmiştir. Bu sebeple bugün sahip olduğumuz hakların kolay kazanılmadığını hatırlamak ve bu mücadelenin henüz tamamlanmadığını da kabul etmek gerekir. Dünyanın birçok bölgesinde kadınlar hâlâ temel haklarından mahrum bırakılmakta ve hemen hemen her yerde toplumsal cinsiyet eşitsizliği sürüp gitmektedir. Bu yüzden kadın hakları mücadelesi, yalnızca geçmişteki kazanımları korumakla kalmayıp aynı zamanda yeni kazanımlar elde etmek için de devam etmelidir.

Türkiye’de 8 Mart’ın Tarihçesi

Türkiye’de 8 Mart’ın ilk tezahürlerini 1921 yılında sosyalist hareket içinde görsek de geniş kitlelerce anılmaya başlanması ancak 1975 yılına gelindiğinde Birleşmiş Milletler’in Dünya Kadınlar Günü’nü resmen tanımasıyla birlikte başladı. Aynı yıl Türkiye’de bir kadın kongresi düzenlendi ve 8 Mart kadınların haklarını savunduğu, seslerini duyurduğu bir gün hâline geldi – ta ki 1980’e kadar.  Buna rağmen 1975’ten bu yana Türkiye’de 8 Mart, kadınların mücadelesinin bir simgesi olarak varlığını sürdürdü.6Elif Ceyda Albayrak ve Didem Deniz Anamur, “Kadın Hareketleri ve Medya: 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nün Ulusal Gazetelerde Temsili Üzerine Bir Analiz”, Journal of Humanities and Tourism Research 10, no. 3 (2020): 697, erişim Mart 2025, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1468811.

Taksim Yürüyüşleri ve Polis Müdahaleleri

2014 yılından itibaren Taksim Meydanı’nda 8 Mart yürüyüşü yapılması yasaklandı. Ancak bu yasak, o dönemden beri kadınların politik olanın mekânı olan meydanlarda seslerini duyurma mücadelesini engelleyemedi. 2019 yılında İstiklal Caddesi’nde binlerce kadının katıldığı 8 Mart yürüyüşü sırasında polisin sert müdahalesine direnen kadınların durumu, çeşitli medya kuruluşları tarafından “ezanın protesto edilmesi” olarak yansıtıldı. Bu olay, kadınların hak mücadelesinin nasıl çarpıtıldığını ve medyada nasıl manipüle edildiğini gösteren birçok olaydan yalnızca biriydi.

8 Mart 2019’da İstiklal Caddesi’nde yürüyüşe katılan kadınlar hakkında birtakım “gazete” manşetleri.

2021 yılında, kadına yönelik şiddeti önlemeyi ve toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamayı amaçlayan İstanbul Sözleşmesi’nden çıkılma kararı alındı. Bu karar, kadın hakları için verilen mücadelede Türkiye’nin geriye doğru attığı büyük bir adım oldu. Öyle ki 2021 yılından bu yana 1323 kadın7Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu, “Veriler”, erişim 7 Mart 2025, https://kadincinayetlerinidurduracagiz.net/kategori/veriler. kadın cinayetlerine kurban gitti. Her geçen gün artan bu sayı, kadına yönelik şiddetin ne kadar ciddi bir sorun olduğunu bir kez daha gözler önüne sermektedir.

2022 yılına gelindiğinde, 8 Mart’ta Taksim’e gitmeye çalışan 39 kadın, daha Kadıköy’de vapura binmeden gözaltına alındı. Ellerindeki dövizler ve gittikleri yerin İstiklal Caddesi olduğu düşünülerek kadınların yürüyüş yapma hakkı gözaltıyla engellendi. Benzer şekilde, Antalya’da 40 kişi gözaltına alındı, öğrencilerin öğrenim kredileri kesildi ve yurtlarından atıldılar. İzmir ve Adana’da da kadınlar, polis müdahaleleri ve barikatlarla karşılaştı. Tüm bu müdahaleler devam ederken 2024 yılına gelindiğinde İstanbul Valiliği ve Beyoğlu Kaymakamlığı’nın Taksim Meydanı’nda Feminist Gece Yürüyüşü’nün yasaklanmasına yönelik kararını İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi’nin iptal etmesine rağmen Beyoğlu Kaymakamlığı “toplumsal duyarlılıklar nedeniyle toplumun bir kesiminde infial uyandırabileceği gerekçesiyle” 8 Mart yürüyüşünü yasakladı.8Amnesty International Türkiye, Türkiye: Yetkililer 8 Mart Dünya Kadınlar Gününde Barışçıl Protesto Hakkını Korumalı, 6 Mart 2024, https://www.amnesty.org.tr/icerik/turkiye-yetkililer-8-mart-dunya-kadinlar-gununde-bariscil-protesto-hakkini-korumali. Bu yıl da bu iptal kararına uymayarak gösterilerin yasaklanmasıyla Taksim ve Kadıköy’de toplamda 136 kişi gözaltına alındı. Devam eden bu müdahaleler ve gözaltılar, kadınların eşitlik ve özgürlük taleplerinin hâlâ ne kadar zorlu şartlar altında sürdüğünü gösteriyor. 

Dünyadan Bir Örnek: Mavi Sütyenli Kadın

Türkiye’de yaşananlara paralel olarak kadınların mücadelesi, dünyanın farklı yerlerindeki kadınlar için de oldukça zor şartlar altında sürmektedir. Mısır’da 2011 yılında yaşanan bir olay, kadın bedeninin bir iktidar aracı hâline getirilmesinin korkunç bir örneği. Aralık 2011’de başörtülü bir kadın, askerler tarafından saçından tutularak sürüklendi ve üstünde yalnızca mavi sütyeni kalana dek soyulup tekmelendi. Sonrasında ülke çapında bu olayın büyük bir yankısı oldu. Kadın iç çamaşırlarının medyada ve kamusal alanında gösterilmesinin yasak olduğu bir ülkede gazeteler bu görüntüyü basmaya, insanlar da sokaklara mavi sütyen çizmeye başladılar.9NPR, “The Girl in the Blue Bra”, erişim Mart 2025, https://www.npr.org/sections/pictureshow/2011/12/21/144098384/the-girl-in-the-blue-bra. 

Ne var ki bu olaydan sadece 3 ay sonra 8 Mart’ta yürüyüş yapan kadınlar dövüldü, taciz edildi ve gözaltına alındı. Uluslararası Af Örgütü’nün raporlarına göre, gözaltına alınan kadınlar işkence görerek bekaret testine tabi tutuldular.10Amnesty International, “Egyptian Women Protesters Forced to Take ‘Virginity Tests’”, Amnesty International, 23 Mart 2011, erişim Mart 2025, https://www.amnesty.org/en/latest/press-release/2011/03/egyptian-women-protesters-forced-take-e28098virginity-testse28099/. Bu yaşananlar, kadın bedeninin iktidar tarafından nasıl bir kontrol aracı hâline getirildiğini ve kadınların bu kontrol mekanizmalarına karşı nasıl mücadele ettiğinin yalnızca bir örneği.

Sonuç

8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü kadınların, haklarını savunup eşitlik ve özgürlük talep etmek için bir araya geldiği, o süregelen mücadeleleri hatırladığı ve seslerini duyurduğu önemli bir gündür. Türkiye’de ve dünyada kadınlar, bedenleri üzerindeki iktidar baskısına, şiddete ve ayrımcılığa karşı direnmekte ve haklarını savunmak için sokaklara çıkmaya devam etmekteler.

Unutulmamalıdır ki kadınların mücadelesi, sadece kadınlar için değil, toplumun bu iktidar baskısı altında ezilen tüm kesimleri için önemlidir. Bu sebeple 8 Mart, kadınların bu zorlu mücadelesini hatırlamak, anlamak ve desteklemek için büyük bir fırsatken çeşitli markaların indirimler üzerinden satmaya çalıştıkları ürünleriyle kâr sağlamaya çalıştığı, kadınların “çiçek” olmak ile özdeşleştiği, neyi kutladığımızın bile farkında olmadığımız kutlamalar yaptığımız bir tüketim gününe dönüştü. Özellikle bu denli kadına şiddetin ve kadın cinayetlerinin yüksek olduğu bir ülkede onu bu apolitikliğinden çıkarmak da ayrı bir mücadele gerektiriyor. Şu anda sahip olduğumuz çeşitli hakları kutlarken, gelecekte bizlerin bu haklara sahip olmamız adına şiddete ve ayrımcılığa maruz kalmasına rağmen mücadelesini bırakmayan o kadınları minnetle anıyoruz. 

Kaynakça

© 2025 Çağ Akarken 

Dipnotlar

Çağ Akarken

Çağ Akarken yazarlarının ortak yazıları

Abone Ol
Bildir
guest
0 Yorum
Beğenilenler
En Yeniler Eskiler
Inline Feedbacks
View all comments

Okuma Önerileri

Categories Politika

Kitap İncelemesi: Feminist Güzergâh

Categories Kültür

Steichen, İnsanlık Ailesi ve Kodak